Xwendinek Li Ser Hawara Dîcleyê
Gelê kurd di sedsala 20emîn de di qada siyasî de pêrgî hinek bûyerên nexweş tê. Êdî welatê wan bi awayekî fermî di nav 4 çar parçeyan de, di nav 4 dewletan de tête dabeşkirin. Ev bûyer bandoreke neyînî ya bivê nevê li ser civaka kurd dihêle. Ji bo van sedeman di hêla berhemên nivîskî de paşdemayînek berbiçav e. Her wekî ku tê zanîn roman, cureyeke edebiyata nûjen e. Yekemîn mînaka vê cûreyê Don Kîşota Cervantes e ku ew jî di serdema 17mîn de li Spanyayê hatiye nivîsîn. Kurdan jî li ser vê cûreyê di dawiya çaryeka yekemîn a serdema 20emîn de berheman nivîsîne. Hejmara vana ne ku zêde ye. Sedem helbet diyar e: Gelekî di nav 4 dewletan de hatiye dabeşkirin, ji vî gelê jî bi milyonan penaber. Û pê re jî di qada perwerdehiyê de nînbûna zimanê Kurdî. Di sedemên qelsmayîna edebiyata gelê kurd de çend sedem ev in. Li berê jî hinek
Di nîveka duyema serdema 20emîn de jî jimara van berheman zêdetir bûn. Ji vana helbet yê herî berhemdar em dikarin navê Mehmed Uzunî bidin. Uzun bi vê cûreyê çend berhemên serkeftî li ser vê qadê zêde kiriye. Ji van berheman yek jî Hewara Dîcleyê ye. Hawara Dîcleyê berhemeke ji 750 rûpelan pêk tê. Ev berhem yekemîn car di sala 2002yan de li Stenbolê çap bûye. Bi gotina nivîskêr "li ser dengan ava bûye, dengê jibîrbûyiyan. Jibîrbûyî kî ne? Êzîdî ne, suryan, keldan, nastûrî, cihû ne, kurd û gelên qedîm yên Mezopotamyayê ne".
Nivîskêr di vê berhema xwe de bi navê Biro, Biroyê Kor, Biroyê Dengbêj, Biroyê Dirêj lehengek derdixe pêşiya me. Biro sêwiyek e û li mala Apê Xelefê "doxînsist" bi zarokên wî Heme û Gulîzer re mezin dibe. Apê Xelef şivanekî Êzdî ye. Bi saya wî ew jî bi dengên dengbêjiyê mezin dibe. Li Cizîrê 'ku wek mekanê derbasbûna piraniya bûyerê ye, di berhemê de'. Cizîra li ber rexê Çemê Dîcleyê, bi navê Mam Sefo Manolgiyan kesekî ermen yê xwenda heye ku şêwirmendiya Mîr dike. Mam Sefo xwediyê pirtûkxaneyeke mezin e ku Biro ji vê pirtûkxaneyê jî sûd werdigre. Bi navê Armê û Migo du zarokên Mam Sefo hene ku zaroktiya Biro digel vana derbas dibe.
Biro di rojeke Newrozê de bala Mîr dikêşe ser dengê xwe û bi daxwaza Mîr dest bi xwendina medreseyê dike, di vê medreseyê de ilm tehsîl dike. Bi Mam Sefo re şahidiya mîrektiya Cizîrê dike ku çawa bi alîkariya dewleta Osmanî êrîş dibin ser kelehên wek Dêrgulê ku di bin rêveberiya mîrên kurdan de ne. Mîr êrîşek dibe ser keldaniyên Hekariyê jî. Biro ji wê derê keçikek bi navê Stêrê rizgar dike û Stêr û Biro dibin dildarên hevdû. Ji bo Stêrê Biro dev ji Gulîzer û Armeyê ber dide. Biro bi hevalên xwe re demek berbi Mûsilê derdikeve ger û seyranek. Di rê de li ser kelekan bûyereke nexweş diqewime lê hemû ji wê qezayê bi saxî rizgar dibin. Lê axir Biro gera xwe didomîne heta Şengalê.
Bi bihûrîna demê re di navbera Osmaniyan û Mîrektiya Cizîrê de şerek diqewime. Di serî de artêşa Mîr destkeftiyên baş bi dest dixe lê, bi navê Yezdînşêr kurekî Mîr bi Osmaniyan re li hev dike û Mîr yekcar têk diçe. Mîr bi malbata xwe, tevlî Biro û Stêra hezkiriya xwe re berbi girava Gîrîdê ve têne nefîkirin. Biro wek aşikê Mîr tête naskirin ligel osmaniyan. Çend sal li wêderê dimînin dû re vedigerin Şamê. Li Şamê jî pêrgî hevalê xwe yê biçûktiyê Heme tê. Heme êdî dev ji misilmanetiyê berdaye û êzdiyek tûnd e. Heme, jina Biro, stûna zexma ku Biro li piya dihêlê, ango Stêrê dikuje, Biro jî wî dikuje. Biro bi awayekî birîndar berbi Cizîrê dikevê rê û li wêderê behsa van serpêhatiyên xwe dike. Wek 7 beşan di 7 şevbuhêrkên dirêj de van serpêhatiyên xwe bi ciwanên Cizîrê re parve dike. Ev pirtûk jî ji van şevbuhêrkan pêk dihê. Helbet di vir de nivîskêr bi zanebûn vê jimara 7ê bijartiye. Weke formelek di gelek destan û çîrokên kurdan de jî ev motîfa 7 derbas dibe.
Ji layê demê de Mehmed Uzunî weke rêbazeke romana nûjen flashbeckê (şikênastina demê) bi kar aniye. Flashbeck di herikîna demê de wek rêbazeke romana nûjen e. Ji sînemayê îlhama xwe girtiye. Dem rêzkî naherike, nivîskar bi pêş û paş de havêtinan bi demê dileyize.
Romaneke ku di siya bûyerên dîrokî de hatiye nivîsîn. Jixwe beşa ewilîn ya vê berhemê li mala neviyên Mîr Bedirxan, li Banyasa Sûrî hatiye nivîsîn. Di romanê de misilman wek serdestên herêmê tim û tim bi xeslet û tevgerên xwe yên hovane derdikevin pêşberî me. Jixwe di destpêka berhema xwe de nivîskarê me berhemê wek "dengê jibîrbûyiyan" dide nasîn. Li hember kê jibîrbûyî? Helbet li hember serdestên heremê, hember misilmanan.
Ayetullah Badikî, 27.01.2019
Yorumlar
Yorum Gönder